Stopnie i symbole niepełnosprawności

W orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności stosuje się ich gradację. Wyróżniamy 3 stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany i lekki.

Stopień niepełnosprawności jest określony na czas oznaczony lub na stałe. O terminie tym decyduje ocena możliwości poprawy stanu funkcjonowania osoby niepełnosprawnej.

Znaczny stopień niepełnosprawności

Do osób otrzymujących orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności zaliczane są osoby, które są:

• niezdolne do pracy i wymagające, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych, w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji;
• zdolne do pracy w warunkach pracy chronionej i wymagające, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych, w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Warunkiem koniecznym zaliczenia danej osoby do znacznego stopnia niepełnosprawności jest sytuacja, w której występują jednocześnie zarówno ograniczenia w wykonywaniu zatrudnienia (niezdolność lub zdolność w warunkach pracy chronionej), jak i konieczność długotrwałej i stałej opieki ze strony innych osób.

Pracodawca, który w swoim zakładzie nie zapewnia warunków pracy chronionej, może zatrudnić osobę ze znacznym stopniem niepełnosprawności w przypadku:

• przystosowania stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej,
• zatrudnienia w formie telepracy bądź pracy zdalne

Umiarkowany stopień niepełnosprawności

Umiarkowany stopień niepełnosprawności mogą uzyskać 3 grupy osób z naruszoną sprawnością organizmu:

• osoby niezdolne do pracy,
• osoby zdalne do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej,
• osoby wymagające częściowej albo czasowej pomocy innych osób w pełnieniu ról społecznych (zarówno przesłanka o czasowości, jak i częściowości pomocy innych osób stanowi samodzielną podstawę do zaliczenia danej osoby do grona osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności).

Podobnie jak w przypadku osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności, zaliczenie osoby do grona osób z umiarkowanym jej stopniem nie wyklucza zatrudnienia w zakładzie niezapewniającym warunków pracy chronionej, pod warunkiem że stanowisko pracy zostanie przystosowane do potrzeb osoby niepełnosprawnej lub zostanie ona zatrudniona w formie telepracy bądź pracy zdalnej.

Warto zwrócić uwagę, że jeżeli chodzi o ograniczenia w zatrudnieniu definicje stopnia znacznego i umiarkowanego niczym się od siebie nie różnią.

Lekki stopień niepełnosprawności

Do osób otrzymujących orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności zaliczane są osoby:

• o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną;
• o naruszonej sprawności organizmu, mające ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.

By dana osoba otrzymała orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności wystarczy występowanie jednej z powyższych przesłanek.

Kryteria i standardy orzecznictwa o stopniu niepełnosprawności w polskim systemie prawnym oparte są ocenie możliwości danej osoby (mimo naruszonej sprawności organizmu) w zakresie samodzielnej egzystencji, pełnienia ról społecznych oraz zatrudnienia w odpowiednich warunkach.

Orzeczenie o wskazaniach do ulg i uprawnień

Jak wspomnieliśmy już w poprzednim artykule nt. orzekania o niepełnosprawności, powiatowe zespoły ds. tego orzecznictwa wydają również orzeczenia o wskazaniach do ulg i uprawnień dla danej osoby.

Orzeczenie takie wydaje się osobie, która ukończyła 16. rok życia, posiadającej jedno z poniższych orzeczeń:

•  ważne orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o:
  •  całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji,
  •  niezdolności do samodzielnej egzystencji,
  •  całkowitej niezdolności do pracy,
  •  częściowej niezdolności do pracy oraz celowości przekwalifikowania;
•  ważne orzeczenie organu rentowego (ZUS, MSWiA, MON), wydane przed dniem 1 stycznia 1998 r. o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów;
•  ważne orzeczenie KRUS o niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, wydane przed 1 stycznia 1998 r.

W takim postępowaniu stopień niepełnosprawności określa się na podstawie ww. dokumentów. Co do konkretnych wskazań ulg i uprawnień, zapisywane są one na podstawie bezpośredniego badania osoby zainteresowanej przez lekarza – będącego jednocześnie członkiem zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności – który ustala je stosownie do naruszonej sprawności organizmu i ograniczeń funkcjonalnych danej osoby niepełnosprawnej.

Orzeczenie o wskazaniach do ulg i uprawnień wydaje się do terminu upływu ważności orzeczenia o inwalidztwie lub niezdolności do pracy.

W związku z faktem, że w postępowaniu tym z ramienia zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności uczestniczy tylko lekarz oraz tego, że orzeczenie to wydawane jest na podstawie innej prawomocnej decyzji organu administracyjnego, nie przysługuje od niego odwołanie. Orzeczenie to ma formę ostateczną i niezaskarżalną.

Symbole niepełnosprawności w Polsce

W orzeczeniu o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności zawartych jest wiele informacji takich jak data powstania niepełnoprawności, jej stopień czy termin ważności orzeczenia. Znajduje się tam także symbol niepełnosprawności.

Symbol przyczyny niepełnosprawności zawarty w orzeczeniu odzwierciedla rozpoznanie uszkodzenia lub choroby, która niezależnie od przyczyny jej powstania powoduje zaburzenia funkcji organizmu oraz ograniczenia w wykonywaniu czynności życiowych i aktywności społecznej osoby niepełnosprawnej.

Orzeczenie może zawierać więcej niż jeden symbol przyczyny niepełnosprawności, ale nie więcej niż trzy symbole schorzeń, które w porównywalnym stopniu wpływają na zaburzenie funkcji organizmu. Ustawodawca ograniczył liczbę symboli przyczyn niepełnosprawności na każdym z orzeczeń do trzech, wymagając jednocześnie aby w przypadku orzeczenia  stopnia niepełnosprawności albo niepełnosprawności, każdy z symboli zawartych w orzeczeniu niezależnie od pozostałych stanowił samodzielną przyczynę niepełnosprawności lub jej stopnia.

Według obecnego stanu prawnego symbole niepełnosprawności oznacza się następująco:

• 01-U – upośledzenie umysłowe (niepełnosprawność intelektualna)
• 02-P – choroby psychiczne, m. in. zaburzenia psychotyczne, lękowe, zespoły otępienne;
• 03-L – zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu, np. głuchota, głuchoniemota, częściowa lub całkowita utrata krtani;
• 04-O – choroby narządu wzroku, wrodzone lub nabyte wady wzroku;
• 05-R – upośledzenie narządu ruchu, np. wady wrodzone i rozwojowe narządów ruchu, choroby zwyrodnieniowe stawów, brak kończyn;
• 06-E – epilepsja – nawracające napady padaczkowe;
• 07-S – choroby układu oddechowego i krążenia, m. in. zakaźne choroby płuc, nowotwory płuc, choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze;
• 08-T – choroby układu pokarmowego, np. przewlekłe choroby jelit i wątroby, nowotwory układu pokarmowego;
• 09-M – choroby układu moczowo-płciowego, m. in. nowotwory układu moczowego i narządów płciowych, choroby nerek;
• 10-N – choroby neurologiczne, w tym choroby rdzenia kręgowego czy guzy centralnego układu nerwowego;
• 11-I – inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego;
• 12-C – całościowe zaburzenia rozwojowe, powstałe przed ukończeniem 16. roku życia, z utrwalonymi zaburzeniami interakcji społecznych lub komunikacji werbalnej oraz stereotypiami zachowań, zainteresowań i aktywności o co najmniej umiarkowanym stopniu nasilenia.